Edward Moskała
PANORAMY GÓRSKIE Z KARPAT

Panoramy Beskidu Śląskiego

Najbardziej rozległe widoki w Beskidzie Śląskim roztaczają się z granicznego pasma od Czantorii do Stożka. Ze szczytów Czantorii, Cieślara, Soszowa i Stożka można oglądać panoramy całego prawie obszaru Beskidu Śląskiego rozciągającego się od granicy państwa na wschód i na zachód. Z Czantorii i Stożka można również oglądać niejednokrotnie Tatry. Panoramę Tatr także widać z innych głównych szczytów w Beskidzie Śląskim, m. in. z Baraniej Góry, Malinowskiej Skały, Skrzycznego, Klimczoka czy Tynioka.

Kilka panoram widocznych w kierunku południowym obejmuje również góry leżące poza granicami naszego kraju. Wśród nich zobaczyć można oryginalną sylwetkę Małej Fatry. Do takich panoram należy m. in. widok z Błatniej, Czantorii, Baraniej Góry. Do bardziej interesujących widoków zalicza się panoramy ze Starego Gronia o promieniu 320°, z Tynioka 340° oraz z Baraniej Góry o promieniu 360°. (Uwaga: pełna panorama z Baraniej Góry oglądana może być jedynie z wieży widokowej, gdyż rosnące i z każdym rokiem coraz wyższe świerki ograniczają pole widoczności.)

Atrakcyjne panoramy roztaczają się także z Klimczoka, Błatniej, Równicy, Ochodzitej, Orłowej - z wielu znajdujących się tam szczytowych polan.

Zamieszczonych 15 panoram z Beskidu Śląskiego daje mniej więcej cały obraz tego wycinka Karpat, w niektórych przypadkach poszerzony o sąsiednie i dalsze grupy górskie.

Panoramy Beskidu Żywickiego

Zachodnia część Beskidu Wysokiego, określana często jako Beskid Żywiecki, posiada wiele szczytów sięgających ponad 1200 m npm. W grupie tej znajdują się dwa najwyższe w Beskidach szczyty - Babia Góra (1725 m) i Pilsko (1557 m). Panoramy z tych szczytów należą do najrozleglejszych, a panoramę z Babiej Góry o zasięgu 360° zalicza się do najważniejszych pod względem krajoznawczym. Szczyt Babiej Góry - Diablak, wznosi się ponad wszystkimi szczytami Beskidów. Swą wyniosłością sprawia, że wszystkie okoliczne, rysujące się na horyzoncie góry wydają się małe i niepokaźne. Nagromadzenie różnych pasm górskich jest tu bardzo duże, a tym samym panorama trudna jest do rozpoznania. W tym widoku imponująco wyróżnia się skaliste pasmo Tatr. Dawniej, kiedy jeszcze zanieczyszczenie powietrza nie było tak duże, a widoczność o wiele lepsza, z Babiej Góry dostrzec można było gołym okiem wieże kościołów i dachy Krakowa. Dziś taka głębia widoczności zdarza się wyjątkowo rzadko.

Swoisty urok posiada panorama oglądana z Babiej Góry w pogodne noce. Nie widać wtedy niezliczonych pasm i szczytów górskich, pojawiają się natomiast tysiące świateł bliższych i dalekich osiedli, wiosek i miast. Nocna panorama cieszy się wielkim powodzeniem wśród turystów. Wiele osób wyrusza późnym wieczorem ze schroniska na Markowych Szczawinach na szczyt Babiej Góry, by oglądać oryginalny nocny widok i oczekiwać na słynny wschód słońca, o którym pisał już przed wielu laty K. Sosnowski.

;Drugim co do wysokości szczytem w Beskidzie Żywieckim jest Pilsko. W przeciwieństwie do Babiej Góry posiada on kopułowaty, rozpłaszczony szczyt, którego trudna do ustalenia kulminacja znajduje się poza granicami państwa. Wspaniałe oraz rozległe panoramy roztaczają się z drogi wiodącej na szczyt Pilska, z jego dostępnej granicznej kulminacji zwanej Kopcem lub wprost od schroniska PTTK na Hali Miziowej. Malownicze panoramy oglądać można również z polan pasma Lipowskiej i Romanki.

Ogromny urok posiadają panoramy roztaczające się ze szczytów w grupie Wielkiej Raczy i Rycerzowej. Jeśli można powiedzieć, że panoramy z Babiej Góry należą do najrozleglejszych, to widoki z Wielkiej Raczy zaliczyć można do najpiękniejszych w całych Beskidach. W nakładających się na siebie stopniowo i coraz wyższych pasmach można jednocześnie oglądać kilkanaście grup górskich, a wśród nich także góry leżące poza granicami Polski. Z Wielkiej Raczy również najbardziej imponująco prezentuje się oryginalna sylwetka Małej Fatry.

Z niezliczonej ilości panoram, jakie oglądać można z kilkudziesięciu punktów widokowych w Beskidzie Żywieckim we wszystkich prawie kierunkach, zamieściliśmy 19 wybranych panoram, ukazujących najbardziej charakterystyczne widoki tej części Karpat.

Panoramy Beskidu Małego

Beskid Mały tworzą w zasadzie dwa pasma górskie ciągnące się ze wschodu na zachód, przedzielone przełomem Soły. Głównymi punktami widokowymi tej grupy gór jest dla części zachodniej pasmo Magurki Wilkowickiej, a dla części wschodniej grupa Leskowca, gdzie - poza szczytem Leskowca - znajduje się kilka jeszcze miejsc widokowych: na Gancarzu, Potrójnej, Jawornicy i Żarze.

Najrozleglejsza i dająca doskonałe rozeznanie w tym odcinku Karpat jest panorama oglądana ze szczytu Leskowca (922 m) roztaczająca się w promieniu 360°. Obejmuje ona zasadniczy widok na Beskid Żywiecki i Śląski. Ciekawostką jest, iż mimo że szczyt Leskowca jest niższy od Babiej Góry i od pasma Policy, które zasłaniają widok na południe, można stąd zobaczyć Tatry, które we fragmentach wyłaniają się w przełęczy Krupowej Hali.

Spośród panoram z różnych punktów widokowych Beskidu Małego zamieszczono tylko 6 rysunków, z których najważniejsze są panoramy z Leskowca i Magurki Wilkowickiej.

Panoramy Beskidu Wyspowego

Góry Beskidu Wyspowego z reguły nie łączą się w dłuższe pasma, lecz tworzą jakby szereg wysp otoczonych głębokimi i szerokimi obniżeniami. Wysokość wybitniejszych szczytów oscyluje wokół poziomicy 1000 m. Charakterystyczny krajobraz "wysp górskich" tego regionu Karpat swobodnie obserwować można było dawniej ze szczytu Lubonia Wielkiego. Obecnie wierzchołek ten porośnięty jest lasem, lecz obejrzenie fragmentu owej charakterystycznej panoramy możliwe jest jeszcze z okien górnych pomieszczeń schroniska PTTK. Proces zarastania szczytowych punktów widokowych postępuje także na innych grzbietach i wierzchołkach Beskidu Wyspowego. Nadal jeszcze jednak rozległe polany na Ćwlinie, Mogielicy, Modyni czy też na grzbiecie Pasma Łososińskiego (Jaworza-Sałasza) stanowią w Beskidzie Wyspowym atrakcyjne miejsca widokowe.

Poza rejonami szczytowymi istnieje w Beskidzie Wyspowym wiele innych, równie ciekawych miejsc widokowych, położonych przy znakowanych szlakach turystycznych. Należą do nich wysoko położone osiedla góralskie, górne granice pól uprawnych, odkryte trawiaste pagóry czy też przełęcze, jak np. przeł. Gruszowiec. Mimo, iż z miejsc tych nie roztaczają się tak rozległe panoramy jak ze szczytów, są one bardzo malownicze i doskonale uczą topografii oglądanego z nich krajobrazu.

Panoramy Gorczańskie

Gorce stanowią samodzielną grupę górską Beskidu Wysokiego. Od Tatr, najwyższych gór w Karpatach, dzieli je odległość zaledwie 30 km. Dlatego panorama Tatr widziana z Gorców, a szczególnie z ich najwyższego szczytu - Turbacza (1310 m npm), należy do najwspanialszych widoków w naszych górach; z okien południowego skrzydła schroniska na Turbaczu łańcuch tatrzański widoczny jest "jak na dłoni".

Panorama ta stanowi jedną z głównych atrakcji widokowych Gorców - lecz nie jedyną. Liczne polany szczytowe gorczańskiego masywu dostarczają bowiem wielu widoków na bliskie i dalekie pasma górskie we wszystkich prawie kierunkach świata. Szczyt Turbacza wznosi się około 200-300 m ponad większością kulminacji sąsiedniego Beskidu Wyspowego, a około 100 m ponad najwyższe wzniesienia Beskidu Sądeckiego. Nic więc dziwnego, że panoramy z Gorców cechuje, obok malowniczości krajobrazu, znaczna rozległość oglądanych widoków. Dodatkową atrakcją gorczańskich panoram jest ich kolorystyka, zmienna w zależności od pór roku; od złotych i czerwonych barw jesiennych bukowych liści, poprzez zieleń lasów szpilkowych, do błękitu i bieli zimowych śniegów. Osobliwość miejscowych pejzaży stanowi też w niektórych okresach biała, przyprószona śniegiem koronka Tatr kontrastująca z zielenią gorczańskiego krajobrazu.

Do szczególnie atrakcyjnych panoram należą w Gorcach wciąż jeszcze mało znane widoki z polan na Kudłoniu, Gorcu i Lubaniu.

Nadmienić należy iż niedawno, w 1981 r centralną część Gorców objęto statusem prawnym parku narodowego w celu ochrony nieprzeciętnych walorów przyrodniczych i krajobrazowych tego obszaru.

Panoramy Tatrzańskie

Tatry są jedyną w Polsce grupą gór o charakterze alpejskim.
Długość całego masywu tatrzańskiego wynosi w linii prostej około 51 km, natomiast mierzona wzdłuż przebiegu grzbietu głównego - 82 km. Na terenie Polski znajduje się, co warto zaznaczyć, mniej niż 1/4 całkowitej powierzchni tego regionu górskiego; pozostała, większa część Tatr, wraz z najwyższym szczytem całego masywu - Gierlachem (2654 m), leży w granicach Słowacji.
Wschodnia część Tatr Polskich - Tatry Wysokie, jest najwyższą grupą górską w Polsce (Rysy 2499 m). Krajobraz Tatr Wysokich tworzą ostre, skaliste szczyty i granie, głębokie doliny, rwące potoki górskie. Ozdobą krajobrazową tej części Tatr są liczne jeziora polodowcowe, z których największym jest Morskie Oko, a najgłębszym Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Charakter Tatr Zachodnich jest odmienny. Przeważają w ich obrębie kopulaste, porośnięte trawami szczyty, urozmaicone tu i ówdzie stromymi ścianami skalnymi. Ku północy grzbiety Tatr Zachodnich przechodzą w niższe, lesiste wzniesienia, zwane popularnie reglami. Strefa reglowa porozcinana jest szeregiem malowniczych dolin.
Do osobliwości przyrody tatrzańskiej należy występowanie szeregu wysokogórskich, unikalnych w skali krajowej gatunków zwierząt, m. in. świstaków i kozic. Zamieszkują też w Tatrach inne, bardzo rzadko spotykane na terenie Polski zwierzęta, jak niedźwiedzie czy orły.
Tatry, jako jeden z najpiękniejszych i najcenniejszych pod względem przyrodniczym regionów Polski, objęte zostały (od 30 X 1954 r.) statusem prawnym parku narodowego. Na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego ochronie podlega m. in. cała flora oraz fauna, a wycieczki odbywać można jedynie po znakowanych szlakach turystycznych; ich gęsta sieć wystarczająco umożliwia stosunkowo szczegółowe i wszechstronne poznanie Tatr.

Wiele znakowanych szlaków prowadzi wygodnymi ścieżkami spacerowymi - np. Droga pod Reglami, Ścieżka nad Reglami, ścieżka na Halę Kondratową i na Giewont, na Halę Gąsienicową lub Kasprowy Wierch. Istnieje też w Tatrach wiele szlaków o charakterze wysokogórskim. Dostarczają one wielu emocji wspinaczkowych na trudniejszych odcinkach oraz licznych wspaniałych widoków. Do takich szlaków należą m. in. drogi znakowane w rejonie Morskiego Oka i Doliny Pięciu Stawów Polskich. Do najtrudniejszych należy słynny szlak wspinaczkowy "Orla Perć", biegnący od Zawratu poprzez Kozie Czuby i Granaty na Krzyżne. Jego przejście wymaga dobre go przygotowania turystycznego oraz dużej koncentracji uwagi.
Wszystkie wysokogórskie szlaki tatrzańskie dostępne są jedynie latem; jesienią oraz zimą oblodzenie i śniegi stwarzają dla turysty zagrożenie zdrowia lub życia. U stóp Tatr leży miejscowość letniskowo-uzdrowiskowa - Zakopane. Jest ona doskonałą bazą wypadową dla wszystkich niemal wycieczek w Tatry. W głębi gór istnieje kilka schronisk turystycznych, zapewniających podczas tatrzańskich wędrówek wygodne schronienie.
Nad bezpieczeństwem turystów czuwa Grupa Tatrzańska Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.

Charakterystyczną cechą regionu Tatr, znacznie ułatwiającą poznanie topografii gór i podnoszącą atrakcyjność tatrzańskich wędrówek, są roztaczające się prawie na każdym kroku panoramy bliższych i dalszych grani oraz szczytów. Już powyżej górnego regla, gdzie szlaki wkraczają w piętro kosodrzewiny i alpejskich łąk, rozpoczyna się strefa rozległych widoków. Żadna grupa gór polskich nie posiada tylu miejsc widokowych. z których roztaczałyby się tak rozległe panoramy, Z licznych szlaków biegnących odkrytymi grzbietami i prowadzących na skaliste szczyty roztaczają się panoramy dookolne.

Dla ułatwienia bliższego poznania Tatr, w tym nazewnictwa ich szczytów i dolin, opracowano i przedstawiono w niniejszej publikacji 30 panoram. Rysunki te obejmują najpiękniejsze partie Tatr Polskich, choć - z uwagi na ograniczoną z konieczności ilość panoram - nie uwzględniają wszystkich godnych opracowania punktów widokowych. Rozmieszczenie punktów, z których wykonane zostały rysunki przedstawia schematyczna mapa; oznaczone na niej numeracja odpowiada numerom poszczególnych panoramek.

Panoramy Pienińskie

Pieniny stanowią malowniczą grupę górską, związaną z długim, leżącym m. in. w polskiej części Karpat, tzw. Pienińskim Pasem Skałkowym. Tworzą one łańcuch o długości 35 km w linii prostej (42 km wzdłuż głównej osi grzbietowej) i zaledwie 5,5 km szerokości. Pieniny dzielą się (poczynając od zachodu) na: Pieniny Spiskie, Pieniny (właściwe) i Małe Pieniny.
Najbardziej atrakcyjną grupą spośród wymienionych pasm są Pieniny właściwe, które ciągną się od Czorsztyna na wschód tworząc grzbiet górski o długości 10 km i szerokości 4 km. Są one zbudowane z twardych wapieni jurajskich, w obrębie których Dunajec tworzy jeden z najpiękniejszych przełomów; wąski kanion o stromych ścianach wznoszących się 300-500 m ponad lustrem wody nadaje tej części gór niezwykłego uroku. Szczególnym urozmaiceniem w stosunku do pozostałych pasm pienińskich cechują się też inne elementy krajobrazu i przyrody Pienin właściwych. Najwyższym wzniesieniem omawianego pasma są Trzy Korony (982 m), z których wierzchołka roztacza się wspaniały widok w kierunku Tatr oraz na fragmenty przełomu Dunajca.
W rejonie Pienin właściwych koncentruje się większość pienińskiego ruchu turystycznego, tutaj też najgęstsza jest sieć szlaków turystycznych. Głównym grzbietem pasma biegnie z Czorsztyna do Szczawnicy szlak znakowany kolorem niebieskim, umożliwiający poznanie krajobrazowego charakteru tego rejonu górskiego.

Ze względu na nieprzeciętne wartości przyrodnicze i krajobrazowe centralny obszar Pienin objęty jest ścisłą ochroną. Już w 1930 r. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie zorganizowało w Szczawnicy uroczystość proklamowania Pienińskiego Parku Narodowego. W maju 1932 r. akt ten został formalnie usankcjonowany rozporządzeniem Ministra Rolnictwa poprzez utworzenie jednostki administracyjnej o nazwie "Park Narodowy w Pieninach". Pieniński Park Narodowy obejmuje obecnie powierzchnię 2705 ha, w tym około 500 ha rezerwatów ścisłych. Wszelka działalność człowieka na tym terenie musi być dostosowana do potrzeb i celów ochrony przyrody. W czasie wycieczek należy więc pamiętać, że w Pienińskim Parku Narodowym podlega ochronie cała flora i fauna; nie wolno zrywać kwiatów, śmiecić, palić ognisk, hałasować ani opuszczać znakowanych szlaków turystycznych.

Opracowanie to zawiera 10 panoram rysowanych z najbardziej widokowych miejsc w Pieninach. Panoramy zostały dobrane tak, aby turysta mógł przy ich pomocy zapoznać się nie tylko z konfiguracją tych gór, lecz również z ich oryginalnym i ciekawym nazewnictwem.
Pierwsze spojrzenie na Pieniny centralne daje panorama z Gęsiej Szyji nad Falsztynem w Pieninach Spiskich. Inny, wielce pouczający obraz Pienin ukazuje panorama z Bryjarki nad Szczawnicą. Z punktu widokowego na Zamkowej Górze poznać z kolei można niezwykle malowniczy fragment przełomu Dunajca. Małe Pieniny ukazane są m. in. na rysunkach z Palenicy i Jarmuty.

Niektóre panoramy sięgają zasięgiem widoku poza teren Pienin, szczególnie w kierunku południowym, tj. w stronę Tatr.

Z uwagi na szczupłość opracowania nie można było zamieścić w nim bogatszego zestawu panoram. Myślę jednak, że i skromny zbiorek przedstawionych tu rysunków stanie się przydatny dla turystów wędrujących szlakami Pienin - tej jakże oryginalnej grupy górskiej polskich Karpat.

Panoramy Beskidu Sądeckiego

Główny trzon Beskidu Sądeckiego rozdzielony jest doliną Popradu na dwie grupy górskie: pasmo Radziejowej i Prehyby na zachodzie oraz pasmo Jaworzyny Krynickiej na wschodzie. Na południowy wschód od masywu Jaworzyny Krynickiej wykształca się graniczne zapomniane pasmo "Gór Leluchowskich".

  W paśmie Radziejowej istnieje jedno schronisko PTTK - na Prehybie. W paśmie Jaworzyny Krynickiej znajdują się trzy obiekty schroniskowe PTTK: na Jaworzynie Krynickiej, na Hali Łabowskiej oraz na grzbiecie biegnącym od Runka w kierunku Pustej Wielkiej (Bacówka PTTK). Z okolic tych schronisk roztaczają się dość rozległe widoki.

  W krajobrazie oglądanym z pasma Prehyby i Radziejowej dominuje sylwetka Pienin i grzebień Tatr; warto zwrócić uwagę na zmienność panoramy tatrzańskiej widzianej z poszczególnych rejonów Beskidu Sądeckiego - z różnej odległości i pod rozmaitym kątem. W panoramie z Jaworzyny Krynickiej zwraca uwagę masyw Radziejowej oraz położone w Słowacji Góry Lewockie, widoczny jest również Beskid Niski z leżącym już po słowackiej stronie oryginalnym gniazdem górskim Busova. (Szczegółowo opracowana panorama ze szczytu Jaworzyny znajduje się do wglądu turystów w budynku Ośrodka Kultury Turystyki Górskiej PTTK, stojącym opodal schroniska).

  Najważniejszymi punktami - rejonami widokowymi Beskidu Sądeckiego są: wspomniany powyżej szczyt Jaworzyny Krynickiej (panorama dookolna), długi ciąg polan grzbietowych od Lembarczka po Pustą Wielką, szczyt Parchowatki, polany podszczytowe na Eljaszówce oraz odkryte partie szczytowe Prehyby, Skałki, Dzwonkówki i Koziarza.

Punkty widokowe w Bieszczadach

Bieszczady charakteryzują, się wyjątkową ilością doskonałych punktów widokowych; pod tym względem zajmują one poza Tatrami drugie miejsce w Karpatach Polskich.

  "Góry wielkich połonin": Jasło, Smerek, Połonina Wetlińska, Wielka i Mała Rawka, Połonina Caryńska, Szeroki Wierch, Bukowe Berdo, Krzemień, Halicz, Tarnica, Rozsypaniec i inne - dostarczają z grzbietów pokrytych połoninami rozległych widoków, a z ich wierzchołków roztaczają się dookolne panoramy.

  Najwspanialszymi wśród bieszczadzkich panoram są widoki z Tarnicy i ze Smereka. Z Tarnicy (1346 m - najwyższe wzniesienie polskich Bieszczadów) przy odpowiedniej przejrzystości powietrza podziwiać można dalekie pasma i szczyty Bieszczadów centralnych położonych na terytorium Ukrainy oraz jeszcze bardziej oddalone pasma, należące już do Gorganów. Widoki te stanowią główną atrakcję panoramy z Tarnicy. Nieco innymi walorami charakteryzuje się panorama ze Smereka, z którego roztacza się wkoło niezwykle rozległy widok obejmujący całe polskie Bieszczady. Panorama ta jest wielce pouczająca. Ukazuje ona gniazdo wysokich wzniesień zgrupowanych wokół Tarnicy, rozległą Połoninę Wetlińską i szczyty Połoniny Caryńskiej. Jak na dłoni widać ze Smereka pasmo graniczne od Wielkiej Rawki do Jasła, a dalej Wysoki Dział z kulminacjami Wołosania i Chryszczatej; zobaczyć też można Łopiennik i Durną oraz grzbiety tzw. Niskich Bieszczadów, określanych niekiedy jako Przedgórze Bieszczadzkie, rozciągające się długimi pasmami Otrytu, Żukowa i Ostrego.

  Doskonałym punktem widokowym był kiedyś szczyt Durnej, zaopatrzony w kilkudziesięciometrową wieżę triangulacyjną. Panorama z Durnej szczególnie dobrze ukazywała dalekie pasma górskie Beskidu Niskiego. Dziś jedynie z polany podszczytowej podziwiać można fragment krajobrazu lesistych górskich grzbietów.

  W niedalekim sąsiedztwie Durnej znajduje się szczyt Łopiennika, pokryty lasem, lecz z kilkoma szczytowymi polankami. Córa ta, wznosząca się bezpośrednio nad Cisną, zwiedzana była od najdawniejszych lat. Łopiennik słynął z przepięknej i rozległej panoramy. Jak mówią przekazy, widok z tego szczytu natchnął wielkiego geografa i krajoznawcę - Wincentego Pola do napisania wiersza "Pieśń o ziemi naszej". Dziś, mimo zarastania lasem polan szczytowych Łopiennika, można jeszcze podziwiać fragmenty tej panoramy (widoki głównie w kierunku otoczenia Cisnej i przełomu Solinki).

  Do godnych uwagi należy też panorama z przełęczy Przysłup. Widok ten jest szczególnie atrakcyjny dla turystów zmotoryzowanych jadących z Leska przez Baligród do Wetliny. Droga, która biegnie dolinami wśród zalesionych szczytów, po minięciu Cisnej i Dołżycy wyprowadza na tę właśnie przełęcz, skąd po raz pierwszy ukazują się jadącym pokryte połoninami wysokie szczyty Smereka, Połoniny Caryńskiej i Połoniny Wetlińskiej. Panorama z Przysłupu wywiera duże wrażenie na tych, którzy Bieszczady zwiedzają po raz pierwszy; niejeden przewodnik zatrzymuje tu swoją autokarową wycieczkę, by jej uczestnicy utrwalili sobie obraz bieszczadzkich połonin.

  Innych wrażeń dostarczają panoramy bieszczadzkie z Holicy, Jawora, Białego Wierchu, ze wzgórz nad Polańczykiem i z rejonu Wołkowyi. W panoramach tych dominuje Jezioro Solińskie, rozłożone malowniczo w dolinach rzek Sanu i Solinki. Wszystkie ważniejsze miejsca widokowe w Bieszczadach są zresztą godne poznania, ukazują bowiem góry jakże odrębne od pozostałych polskich gór.

Kontakt